Opracowanie Prasa polskojęzyczna w początkach sowietyzacji Ukrainy. Wybór źródeł pod red. Ewy Dzięgiel jest częścią projektu pt. Język polski w prasie i innych źródłach pisanych w początkach sowietyzacji Ukrainy (lata 20. i 30. XX wieku) zrealizowanego w latach 2012–2016 w Pracowni Polszczyzny Kresowej Instytutu Języka Polskiego PAN w Warszawie.

 

Projekt został przeprowadzony jako zespołowa praca dokumentacyjna i badawcza, obejmująca odszukanie, zgromadzenie oraz opracowanie (bibliograficzne, prasoznawcze i lingwistyczne) unikalnych, nieznanych dotychczas źródeł archiwalnych, rozproszonych w bibliotekach i archiwach, głównie na Ukrainie i w Rosji.

 

Na terytorium ZSRS w latach 1918–1939 zamieszkiwało według szacunków historyków 1,2–1,3 mln Polaków, z czego większość rozlokowana była w Ukraińskiej SRS. Polityka sowiecka wobec polskiej ludności wynikała z ogólnych założeń ówczesnej polityki narodowościowej – dążenia do wychowania „człowieka sowieckiego”, znającego język narodowy wykorzystywany przez władze jako środek indoktrynacji. Jednym z refleksów „eksperymentu polonijnego” była działalność wydawnicza, w tym publikacja na stosunkowo dużą skalę czasopism polskojęzycznych. Koniec tej polityki nastąpił w 1935 r., wówczas – po 10 latach istnienia – rozwiązano Polski Rejon Narodowy im. Juliana Marchlewskiego na Wołyniu. Rok 1935 oznaczał również w zasadzie koniec wydawania periodyków w języku polskim. Jedyne polskojęzyczne pismo z lat 1935–39 – „Głos Radziecki” – zawierało na ogół przedruki z prasy rosyjskojęzycznej.

 

Witryna niniejsza służy popularyzacji w środowisku naukowym i odbiorze społecznym wyników badań  prowadzonych w ramach projektu. Przedstawiona antologia archiwalnych  periodyków zawiera wybrane numery z 46 tytułów z okresu 1918–39 wraz z opisem prasoznawczym. Antologii towarzyszą artykuły opisujące tło wydawnicze, to jest kontekst polityczny i chronologizację prasy oraz sylwetki redaktorów i autorów.

 

Prezentowane tytuły prasowe powstały w szczególnych warunkach geopolitycznych. Wielojęzyczne środowisko zarówno autorów, jak i odbiorców tekstów, powoduje, że współistniejące języki (polski, ukraiński i rosyjski) przenikają się i oddziałują na siebie. Dodatkowo specyfikę leksykalną tworzy kontekst polityczny na Ukrainie w początkach sowietyzacji. Jest to okres przełomu politycznego. Po rewolucji bolszewickiej 1917 r. utrwalił się system komunistyczny, który przekształcił życie polityczne, gospodarcze i społeczne. W odniesieniu do wydawnictw prasowych system monopartyjny i cenzura spowodowały ujednolicenie tematyczne i propagandowe wszystkich periodyków. Zależność tekstów prasowych od wzorów rosyjskojęzycznych wynikała też ze ścisłego podporządkowania politycznego władzy centralnej. Skutkiem była podległość organizacyjna w zakresie obiegu informacji, pobieranie danych z rosyjskojęzycznych źródeł – z agencji informacyjnych (ROSTA, TASS) oraz z prasy moskiewskiej.